Анатаваны спіс

Ставер, А. Жнівеньскі вырай : выбранае / Алесь Ставер. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1979. – 176 с. : іл.

Урывак з паэмы «Жнівеньскі вырай»

Дзе сонца адпачыць за лес садзіцца,
Сяло раскінулася Маргавіца.
Чаму яно завецца так? Нікому
Дакладна і дагэтуль невядома.
I толькі чуў я ад старых часамі,
Што гэта назва звязана з маргамі.
Тут для сяліб маргі зямлі давалі,
Калі перасяленцы прыязджалі.
На землях тых, дзе быльнягі сівелі,
Янчур і Борух першымі аселі.
Дудар сівы, дзед маргавіцкі Чэча,
Казаў пра іх вось што ў калядны вечар:
— У пяцісценных хатах каля бору
Жыў Ян — рыбак і спрытны крамнік Борух.
Умеў жыць Борух, — быў заўжды цвярозы,
Карчму паставіў над ракой Бярозай.
Туды пасля удачнага улову
Заходзіў Ян часінай вечаровай.
Гарэлі смалякі ў камінку ярка.
Любіў з кампаніяй ён выпіць чарку,
I песню спець пра хлопца на чужыне,
I расказаць дзівосныя навіны
Аб тым, з карчмы ішоў як, і няйначай
Ён чорта нецвярозага убачыў.
Чорт ледзь прыдыбаў да яго з імшары
I вылажыў сп’яна замовы-чары.
3 тых пор захоча, — зробіць белай сажу,
Як толькі — чур! — ён, хрысцячыся, скажа.
Усе ў карчме да ўпаду рагаталі,
Дык ты «Ян-чур!» — на рыбака казалі.
Ну і пайшло: Янчур ды Янчуровы…
I дуба даў з тым імем адмысловым.
А неўзабаве спрытны крамнік Борух
Кудысьці з’ехаў у вялікі горад.
Сядзібы без прыгляду не пакінуў:
Застаўся жыць там парабак Крушына.
Хоць не валодаў ні карчмой, ні крамай,
Яго ўсе звалі Борухам таксама…
Плылі над краем, грукацелі годы…
Жылі і разрасталіся два роды.
Род Янчуроў заняў сяла палову,
А ля ракі - сялібы Баруховых.
Ды з Маргавіцы дзе каго спаткаюць:
— Ты Барухоў ці Янчуроў? — спытаюць.
Жыццё наклала даўнасці пячаткі…
Зірнём: жывуць як іхнія нашчадкі.

Ставер, А. Ластаўкі перад дажджом : вершы / Алесь Ставер. – Мінск : Беларусь, 1967. – 79 с.

Вершы з цыкла

Беларусі

Родны край беларускі спрадвеку,
Дзе такія ты фарбы знайшоў?
Люстраныя азёры і рэкі,
Аксамітныя цені дуброў.

Курганы, як стагі канюшыны,
Як пасцель, муражныя лугі,
I палі, дзе жыцця вітамінам
Напаўняецца колас тугі.
Над палямі — нябёсы у скрусе.
Абмінаючы хмар чараду,
Праплываюць бялюткія гусі,
Замуціўшыя ў рэчцы ваду.

Гэтай песні гарэзныя словы
Я з юнацтва ўсім сэрцам люблю, —
Як сваю беларускую мову,
Як маёй Беларусі зямлю!

Знаю я: абыдзі ўсю планету,
Але гэткай зямлі не сустрэць.
Беларусь! Край натхнення паэтаў!
Ды цябе немагчыма апець.

⚹ ⚹ ⚹

Я супраць волі многа што рабіў.
Я супраць волі часам пакланяўся.
Ды толькі хцівым я нідзе не быў
I за даўгім рублём нідзе не гнаўся.

О прастадушнасць! Ты мая сястра!
ІІрыстала моцна да мяне чаму ты?
Табе пакінуць бы мяне пара, —
То ж праз цябе парой мае пакуты.

То ж праз цябе я шмат няўдачаў меў
У творчасці, у працы, у каханні.
Калі ж цябе пакінуць я хацеў, —
Дык ад сумлення меў я нараканні.

Ну што ж, сястра… Табе са мной вязло,
Што пажадала — ты са мной рабіла.
Але дала ты мне не толькі зло, —
Паэта шчырасць ты мне падарыла.

I, як дзіця, я людзям, сонцу рад.
I, як Рамео, верны той, адзінай.
Як земляроб, люблю свой далягляд
Цудоўнай беларускае Радзімы.

Яшчэ я рад сястра, — дзе б я ні жыў,
3 якой нягодай дзе б ні сустракаўся, —
Усё-ткі хцівым я нідзе не быў
I за даўгім рублём нідзе не гнаўся.

Ставер, А. Пал канвоем : раман : [для ст. шк. узросту] / Алесь Ставер. – Мінск : Юнацтва, 1990. – 252 с. : іл.

Урывак з рамана

Маці ніяк не магла ўцяміць усяго таго, што так нечакана здарылася.

Яна сядзела на купіне, босыя ногі былі ў ліпкай зялёнай твані, парэпаныя пальцы ног пякло, рукі і твар смалілі камары. Яна нічога не чула, толькі ўзнімала галаву і ледзь уздрыгвала, калі недзе каля Вускрам’я гухкала нямецкая гармата і снарад, разануўшы над лесам, недалёка ўзрываўся. Але страху маці не адчувала. Яе гнялі цяжкія, свінцовыя думкі. Дзе сыны? Дзе яны, мілыя, любыя хлопчыкі?

Яна цяжка ўзняла галаву, паглядзела навокал — на кусты, на чорныя выбоіны, на клейкую здратаваную траву. I на траве, і на лісцях алешніку цямнелі пырскі гразі, кусты былі паламаны: тут толькі што прайшла аблава карнікаў — беглі людзі, і малыя і старыя, хто як мог, — ззаду з аўтаматамі напагатове ішлі фашысты.

Ствалы дрэў былі пашчапаны, белымі гузырамі тырчалі галінкі малінніку, крушыны — веерам аўтаматных чэргаў падрэзаныя так роўна, нібы састрыжаныя вялізнымі нажніцамі.

Позірк маці міжволі спыніўся на доўгай цёмна-жаўтаватай палосцы, што ішла перад ёй па траве. Мураўіны шлях. Маці спачатку безуважна глядзела, як мурашкі заклапочана і мітусліва сюды-туды снавалі, працярэбліваліся цмрзбліваліся праз вялую стаптаную траву, цягнучы з сабой дробненькія галінкі, а іншыя нават мурашак — меншых і, мусіць, слабейшых за сябе. Але неўзабаве нейкая незвычайная цікавасць, выкліканая мітуснёй мурашак, ледзь-ледзь наблізіла маці да рэчаіснасці.

«Куды яны спяшаюцца?.. Перасяляюцца, мусіць?» — падумала маці і павяла позіркам па мураўіным шляху. Крокі за два ад сябе, у кусце крушыны, яна ўбачыла высокі і шурпаты, нібы вялізная яловая шышка, муравейнік. Крушыннік за гэтыя два дні людзі абтапталі, ён асеў у гразь, муравейнік падмок, і таму жыхары яго рашылі перамясціцца. А куды ж яны? Палоска ішла між кустоў і канчалася ў маладым сасонніку. Там сушэй, вядома. Хоць і там жа балота…

Мурашкі беглі так упарта і паспешліва, нібы на пажар. Яны не выбіралі дарогі, а напрамкі, без усялякага разбору дзе і як ісці, настойліва, нібы хто іх падганяў, імкнуліся ўперад цераз разнастайныя перашкоды, зусім не зважаючы ні на што і нягледзячы ні на якія цяжкасці… Яны кідаліся ў няроўнасцях балота, зрываліся ў ваду, многія танулі, гінулі. На месцы загінуўшых адразу, імгненна з’яўляліся новыя. Збіралася многа, безліч. Мітуслівыя, паспешлівыя, яны, калі траплялася перад імі калдобіна, тут жа запруджвалі яе, і ўжо наступныя масы мурашак ішлі па іхніх спінах… Некаторыя мурашкі адбіваліся ад гурту. Кідаліся, круціліся туды-сюды, нарэшце крывымі звілістымі хадамі знаходзілі сваіх, уліваліся ў агульную мітусню. А іншыя, відаць, страціўшы арыенціроўку, знікалі з вачэй і недзе прападалі…

А па шляху ішлі новыя і новыя… Ішлі па галлі, па траве, па гразі. Ішлі безупынна, мітусліва. I амаль кожная цягнула з сабой штосьці. I кожная спяшалася… I колькі звілістых дарожак давядзецца спазнаць ім, пакуль дойдуць да сушэйшага месца. Колькі зведаюць цяжкасцей яны на сваім шляху. I яшчэ многія з іх, вельмі многія, не дойдуць…

Маці ўспомніла, што яна бачыла гэту палоску і ўчора. Значыцца, па мураўіным шляху прайшла аблава — столькі ног: беглі людзі, чаўкала па гразі жывёла, выбівалі глыбокія сляды боты чужынца — гэта відаць было — ясна, загінула мурашак безліч. Ды шляху свайго яны не змянілі. I работы сваёй не спынілі. А наадварот: яшчэ болыш руплівыя сталі. Мітусяцца. Клапоцяцца. Імкнуцца…