Анатаваны спіс

Лынькоў, М. Выбраныя творы / Міхась Лынькоў. – Мінск : Беларуская навука, 2013. – 560 с. : іл. – (Беларускі кнігазбор : серыя 1. Мастацкая літаратура).

Урывак з апавяданя «Андрэй Лятун»:

— Эх, Андрэй, Андрэй, да чаго ж ты дажыў, да чаго ж дастукаўся: нi раздолля табе, нi жазлоў, ні пуцёвак... Стой, гібей са сваёю «кукушкай-свістушкай», чакай гнілых шпал, платформу адвядзеш за паўсотні сажняў. Не жыццё, а маслёнка мазутная. I нi пары табе наддаць, ані поўны ход, нi табе семафоры крылатыя, aнi вёрсты, ані рэйкі бліскучыя, што мігцяць-сакацяць пад грымучымі коламі... Так, браце Андрэй, сядзі цяпер i не рыпайся. А чаму? Таму што слабыя мы сталі, а віною ўсяму: годы точаць падшыпнікі, не paзгoнiшcя цяпер, не раз’едзешся… А іначай кажучы, старасць — не радасць. Баста! Годзе! Ад’ездзіўся!

Так разважае часам сам з сабою стары машыніст Андрэй Сапун, які калісьці вадзіў дзясяткі год кур’ерскія цягнікі і які калісьці меў славу адважнага, смелага машыніста. I звалі яго тады не Андрэй Сапун, а Андрэй Лятун, бо яго цягнікі не хадзілі, а ляталі. Ён любіў пад’язджаць да кожнай станцыі з уласціваю толькі яму пыхаю i смеласцю. Заўсёды стрэлачнікі ўваходных стрэлак закрывалі вочы, калі праносіліся каля ix віхрам шалёныя вагоны не менш шалёнага цягніка. Вось-вось, здаецца, шыбане пад адхон паравоз, пашчапаюцца колы на крыжавінах цi ў пух разляцяцца стрэлкі.

Але неяк абыходзілася добра; цягнік вixpaм падлятаў да станцыі i раптам спыняўся як укопаны.

Праўда, калі якая-небудзь важная асоба набівала гуз на лбе пры такой астаноўцы — Андрэю даводзілася крута. Яго зводзілі з высокай будкі пасажырскага паравоза, i цэлага паўгода ён прымушаны быў ездзіць з таварнымі цягнікамі. Але толькі паўгода. Потым зноў — пасажырскі i, урэшце, кур’ерскі, на якім праездзіў Андрэй палавіну свайго жыцця.

Гэта нямала. Не жалезныя вочы, не сталёвыя рукі чалавек мае, а звычайныя вочы, звычайныя рукі чалавечыя. А агнёў на пуці не злічыш: i белыя, i зялёныя, i чырвоныя. Ззяюць яны на стрэлках, зіхацяць на семафорах высокіх, мігацяць на далёкай лініі. Паспрабуй, паўглядайся ў марозную ноч — у вятры, у завеі — на мігценне агнёў, паўглядайся не ноч i не год, а цэлыя гады, — праміргаешь зоркія вочы, памутнее бляск ixні, пагасне ix позірк. I не толью вочы. Бачыш, высахлі грудзі — на ix дыхае страшыдла-печ, песціць холадам снежная замець — горача i маразяна.

Вось чаму на «кукушцы» Андрэй. Старасць. Немач. Вочы сталі нязоркія, вушы нячуткія, слабая рука — трасецца на рэгулятары. I не дзіва, калі счэпшчык Іван, які двойчы падаў сігнал «паравоз — пад вагоны», гучна лаецца:

— Не чуе, панчоха старая, хоць ты яму свішчы нi свішчы. Пайсці i падштурхнуць xi6a, заснуў мо…

Счэпшчык ідзе да паравоза, лезе на прыступкі i прарэзліва свішчыць-верашчыць над самым Андрэевым вухам…

Лынькоў, М. Над Бугам : выбранае / Міхась Лынькоў. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2002. – 446 с. – (Беларуская проза XX стагоддзя).

Урывак з апавяданя «Над бугам»:

Хто не любіць адпачынку на зялёных лугах, асабліва калі пякуць мазалі пасля пераходу i пацягвае жывот ціхім сумам аб кашы з салам, аб шклянцы чаю з пахкім хлебам салдацкім. Адпачынак быў, але не было кашы, не было сала, i толькі чай булькаў у кацялках. На бульбатках скакала сонца, а навокал лугі расцвіталі кураслепам i незабудкамі, i дзесьці там, каля вёскі, кудахталі куры.

I ўciм было весела, усе смяяліся, смяяліся сонцу, падобнаму часам на кураслеп жоўты, смяяліся незабудкам i цвятам купальскім, смяяліся Ваську Шкетаву, які варыў ужо гадзіны са дзве жыта з сырымі падабабкамі. Ён часта бегаў да рэчкі мяняць ваду ў кацялку, не хацела ж бо жыта мяккім быць, ніяк не ўдавалася варыва Ваську, хоць i быў ён на гэтыя штукі добры майстар, бо быў Васька раней за кухара ў Маскве. За кухара не за кухара, а падкухарам, так сказаць, аб чым кожны з нас дасканала ведаў. Ведалі, бо сам Васька не раз казаў аб гэтым, i, калі сумняваўся хто, ён казаў заўсёды:

— Ты не верыш.… Не верыш, вось табе крыж чэсны i зялёныя макаўкі, няхай я з месца не ўстану, калі не прыпраўлю табе селядца так, што запяе язык твой херувімскую з Багародзіцай. Эх, елкі-палкі зялёныя…

Але нягледзячы нi на елкі, нi на палкі зялёныя, не паддавалася жыта кулінарнаму майстэрству Ваські, хоць даўно павыкідваў ён з кацялка падабабкі, насыпаў у жыта недзе скрадзеных чарніц сушаных i ўсё варыў i варыў, да дзесятага поту. Не даварыўшы, панюхаў i, памянуўшы Хрыста з yciм сваяцтвам, выліў цудоўную страву з yciмi прысмакамі пад лазовы куст, спаласнуў кацялок i, зачарэпаўшы ў кагосьці кубак чаю, падступіў да кампаніі, якая вяла шырокую дыскусію пра папоў i ксяндзоў.

Чырвонаармеец Тарас, уфімец з-пад Белебея, спрачаўся са старым фурманам панам Антосем, хто лепшы: поп ці ксёндз. Спрэчкі былі гарачыя, бо для некаторых само пытанне было, так сказаць, цікавым i важным, патрабуючым безадкладнага вырашэння. У дыскусію ўмешваецца Васька:

— Эх, елкі-палкі зялёныя! Яны аб ксяндзах, яны аб папах… Ды начхаць я хацеў на ix на ўcix, нашлі аб чым языкі часаць. Эх, людзі вы, чалавечкі…

Дыскусія відавочна расстройваецца, пане Антось нездаволены лезе ў кішэню за табакеркай. Тарас, зірнуўшы на неба i пачухаўшы спіну, прымайстроўваецца спаць пад арбой, паслаўшы ўслед Ваську пару не зусім прыемных пажаданняў. Усе разбрыдаюцца пад арбы, а Васька… Васька ідзе да вёскі пашукаць яек курыных, на якія ён вялікі аматар i вялікі спец па адшукванню курыных гнёздаў…

Лынькоў, М. Сустрэчы : апавяданнi, аповесць / Мiхась Лынькоў ; [укладанне, прадмова i каментарыi Мiхася Кенькi]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1996. – 302 с. : іл.

Урывак з апавядання «Сустрэчы»:

Калі апускаецца над ракою глухая палеская ноч, тады памалу заціхае горад Пінск, маўклівымі робяцца вуліцы i перавулкі, i рэдкія крокі прахожых рэхам аддаюцца ў каменных сценах. Людзі ідуць на станцыю.

У залах для чакання поўна народу. Сярод яго вы заўважыце купкі людзей, непадобных на другіх. Яны не паходзяць на мітуслівых пасажыраў з ix вечнымі бiлетнымі клопатамі. Яны не паходзяць на бежанцаў, якія безучасна сядзяць на сваіх убогіх лахманах, спакойна чакаюць заўтрашняга дня. Гэтыя купкі людзей стаяць абасоблена. Яны стаяць маўкліва або вядуць між сабою ціхія гутаркі, упаўголаса. Сярод ix вы кожнага дня сустрэнеце скромна апранутую старую. На ёй цёплая хустка, злінялае, але чысценькае i акуратнае паліто, парыжэлыя чаравікі. Прыхінуўшыся бокам да сцяны i абапіраючыся рукой на стары парасон, яна стаіць i, здаецца, не бачыць ні гэтае вакзальнае мітусні, не чуе людскога гоману. Hi адна жылка, здаецца, не страпянецца на яе cyxiм, маршчакаватым твары, не заўважыце бляску ў выцвілых i запалых вачах. Па-старэчаму жмурачыся, яна прыглядаецца да вялікага станцыйнага гадзінніка, i калі хвілінамі стрэлка, сударгава страпянуўшыся, пераскочыць далей, тады спалохана здрыгануцца i разыдуцца, нібы ў здзіўленні, сівыя нахмураныя бровы, зашавеляцца тонкія сцятыя вусны, i, калі вы стаіце поблізу, вы ўчуеце пару-другую скупых слоў:

— Хутка ўжо.

3 ёй вітаюцца, як са старой знаёмай. Ёй прапануюць свабоднае месца на лаве альбо на крэсле. Яна скупа ківае ў адказ галавой, бязгучна гаворыць:

— То дзякую… Я пастаю, вы ж маладзейшыя…

I ёй не замінаюць, не дакучаюць лiшнiмi словамі чалавечымі роспытамі.

Апоўначы прыходзіць цягнік з далёкага захаду, аж з самага Брэста. За колькі хвілін да прыходу цягніка старая, а разам з ёй i тыя людзі, што бываюць тут штоночы, выходзяць на перон. Яны становяцца ля самых дзвярэй i ўзіраюцца ў далёкую цемрадзь, туды, дзе цьмяна паблісквае зялёнае вока семафора. Хутка там, у цемравай далечыні, узнікае ледзь віднае зарыва, потым вылятаюць аднекуль тры светлыя кроплі; яны вылятаюць адразу i растуць, растуць разам з грукатам, з гулам. I чым бліжэй i мацней гэты грукат, тым мацней прыціскае да сэрца руку старая, i нешта падобнае не то на ўсмешку, не то на бледны румянец з’яўляецца на яе cyxiм твары. А сэрца сціскаецца так балюча пад рукой, нібы хоча яно выскачыць з гэтым няўмольным гудком паравоза…

Лынькоў, М. Творы / Міхась Лынькоў ; навук. рэд. М. І. Мушынскі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2017. – 678 с. – (Залатая калекцыя беларускай літаратуры ; т. 14).

Урывак з рамана «Векапомныя дні»:

Кніга першая

Стары тупаў каля воза. Памацаў шыну на коле — цi не аслабела — i, пануры, заклапочаны, калупаўся нешта ў хамуціне, усё падцягваў супонь. Густыя бровы i вусы, пацямнеўшыя ад поту i пылу, надавалі яму залішняй cypoвacцi. Але гэтая знешняя суровасць знікала, раставала ў сумным позірку заняпалых, выцвілых воч, у мяккім руху яго рук, якімі атрасаў ён пыл з гарачай конскай грывы. Пыл узняўся клубком. Конь нездаволена фыркнуў i пакруціў галавой, косячы вокам на зыркія языкі полымя.

Уперадзе гарэў мост. Сярэдзіна яго завалілася, i там, дзе трымаліся яшчэ на вадзе падгарэлыя бярвенні i дошкі, шалёна шумела вада, круціліся клубы жоўтай пены, гойдаліся i хутка знікалі, нырнуўшы пад бярвенне, рознае ламачча, падмытыя карчы, знесеныя з нізкіх берагоў axaпкі скошанай acaкi. Згары падалi гарачыя галавешкі, вялізныя вугалі i з мяккім сіпеннем, пакідаючы над сабой плыўкія воблачкі дыму i пары, імкліва знікалі ў пеністых водаваротах.

Заходзіла сонца. У бледнай празрыстай пазалоце ззялі вяршаліны стромкіх хвой i вячыстых дубоў. На зацененай i нерухомай лістве дрэў трапяталі, пераліваліся водбліскі пажару. Мост дагараў. Пахла дымам, смоллю, настоенымі густымі выпарэннямі сасновага бору. Ад paкi патыхала асвяжаючай вільгаццю, няўлоўнымі пaxaмi прыбярэжнай твані, рыбнай цвілi. Высока, праз усё неба, цягнулася вузкая хмарка. Каб не яе шызавата-чорны колер, то можна было б палічыць яе за звычайную пёрыстую хмурынку, так уласцівую спякотнаму небу. Далёка на захадзе гарэў горад.

Недалёка ад воза, на абочыне шашы, сядзеў хлопец. Па тым, як неспакойна пазіраў ён назад, на дарогу, як нервова мяў у руках сцяблінку малачаю, відаць было, што ён чымсьці вельмі ўстрывожаны. Паблізу шашы, пад купчастымі шатрамi маладых дубоў, згрудзілася багата людзей. Тут былі жанчыны, дзеці, падлеткі, трапляліся пажылыя мужчыны. Яны iшлi на ўсход. Згарэлы мост перапыніў iм дарогу. Мацеры рады былі даць кароткі адпачын стомленым дзецям, трэба было i накарміць ix. Ды i ў caмix гарэлі натруджаныя нoгi, нылі спіны ад ношак, ад убогага скарбу, які неслі на сабе. Трэба было i дзяцей падносіць. Дзеці спалі. Ціха перагаворваліся між сабою жанчыны. Сям-там спрачаліся падлеткі, успамінаючы самалёты, якія бамбілі ix сёння на шашы. Маўклівыя, засяроджаныя, сядзелі мужчыны, абменьваючыся скупым словам, якое не мела ніякага дачынення нi да гэтай дарогі, нi да гэтага дня. Яны зварочваліся адзін да другога за табакай, за прыкуркай, за кавалачкам паперы на цыгарку…

Лынькоў, М. Міколка-паравоз / Міхась Лынькоў. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2009. – 366 с. – (Бібліятэка школьніка).

Лынькоў, М. Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў : аповесць і апавяданні / Міхась Лынькоў. – Мінск : Юнацтва, 1997. – 174 с. : іл.

Лынькоў, М. Хата на калёсах : аповесці і апавяданні / Міхась Лынькоў. – Мінск : Беларусь, 1998. – 350 с. : іл. – (Бібліятэка школьніка).